Priming

kaynak https://www.psychologytoday.com
 

Priming, bir uyarıcıya maruz kalmanın, kişinin bir sonraki, ilgili uyarıcıya nasıl yanıt vereceğini etkilemesi olgusudur. Bu uyarıcılar genellikle kavramsal olarak ilgili kelimeler veya görüntülerdir.

Daha açık ifade ile, bir uyarıcının (örneğin bir kelime, görüntü, koku, ısı, soğuk, sıcak, 5 duyu ve bedenin hissettiği şeyler) ardından gelen bir başka uyarıcıya nasıl yanıt vereceğimizi etkileyen bir psikolojik süreçtir.

Örnek:

Diyelim ki bir deneyde katılımcılara "beyaz" kelimesi gösteriliyor. Bu kelimeyle ilgili olarak, katılımcıların aklına genellikle "kar" ya da "pamuk" gibi kavramlar gelebilir. Ardından onlara bir kelime listesi verildiğinde, "kar" kelimesinin daha hızlı ve kolay hatırlanması olasıdır.

Bu durum, "beyaz" kelimesinin, "kar" kelimesiyle ilişkili olduğu için, ilk uyarıcının zihinsel olarak diğer ilgili kavramların erişimini kolaylaştırdığı anlamına gelir. Priming, dil öğreniminden pazarlama stratejilerine kadar birçok alanda önemli bir rol oynar.

 Priming Nasıl Çalışır?

Priming etkileri, bir kişinin uyarıcılara verdiği yanıtlarla görünür, örneğin, kişinin bir dizi harfi "kelime" ya da "kelime değil" olarak sınıflandırma hızında.
Örneğin, bir kişi "doktor" kelimesini gördükten hemen sonra, "hemşire" kelimesini tanımakta, alakasız bir kelimeye (örneğin, "kedi"ye) kıyasla daha hızlı olacaktır, çünkü tıbbi kavramlar onun zihninde yakın ilişkilidir.

 Priming sürecinin, bir kişinin kavramlarla ilgili maruz kaldığı şeyler tarafından "zihinsel temsiller"inin aktive edilmesiyle gerçekleştiği teorize edilmiştir. Bu aktivasyon, kişinin kavramlara yanıtını etkiler—örneğin, yanıtı daha hızlı hale getirir. Bazı bilim insanları, priming etkilerini, zihnin yeni algısal bilgileri yakın zamanda algıladığı bilgileri tutarlı bir şekilde yorumladığı bir tür rasyonel önyargı olarak tanımlamışlardır.

Priming, hafıza ile nasıl ilişkilidir?

Priming etkilerinin, bir kişinin uzun vadeli hafızasında depolanan kavramların ve bunlar arasındaki ilişkilerin aktive edilmesiyle oluştuğu düşünülmektedir. Örneğin, köpek ve kedi arasındaki ilişkiler, zamanla öğrenilir ve priming gerçekleştiğinde kullanılır.

 Farklı Priming Türleri Nelerdir?

Anlamsal Priming:
İlgili bir anlama sahip bir uyarıcıya maruz kalmanın ardından bir uyarıcının işlenmesindeki iyileşmeyi tanımlar.

Tekrar Priming:
Bir uyarıcıya bir kez maruz kaldıktan sonra, aynı uyarıcının kısa süre içinde işlenmesini kolaylaştıran bir etkidir.

Priming Neden Önemlidir?

 Priming etkileri, günlük yaşamda faydalı olabilir; örneğin, bir cümledeki bir veya daha fazla kelimenin, okuyucunun veya dinleyicinin, çoklu olası anlamları olan ilgili bir kelimeyi daha kolay yorumlamasına yardımcı olabilir. “Sosyal priming” konusu çevresinde tartışmalar bulunsa da—bu, tutumları ve gözlemlenebilir davranışları (örneğin, yürüyüş hızı) etkileme iddiasında bulunan priming—algı ve bilgi işleme ile ilgili priming etkileri sağlam bir şekilde gösterilmiştir.

Priming Ne İçin Kullanılır?

 Priming araştırmaları, hafıza, algısal işleme ve ince ipuçlarının insanların düşüncesini nasıl etkilediğini keşfetmek için kullanılır. Daha genel bir anlamda, “prime” terimi, bir psikolojik deneyin parçası olarak katılımcıların düşüncesini ölçülebilir bir şekilde etkilemek için kullanılan bir uyarıcıyı tanımlayabilir.

 Priming Araştırmalarından Ne Öğrenebiliriz?

 Priming etkileri, beynin hafızada bilgileri nasıl depoladığını ve bu bilgileri nasıl kullandığını anlamamıza yardımcı olur. Beynin, ilgili bir şeye maruz kaldıktan sonra belirli türdeki bilgileri daha hızlı işlemeye adapte olduğunu önerirler. Araştırmacılar ayrıca priminglerin duygusal veya davranışsal değişikliklere yol açma kapasitesini de araştırmışlardır, ancak bu tür etkiler daha az kesin olarak kanıtlanmıştır.

 Sosyal Priming Nedir?

Bazı psikologlar, priming’in davranışlarımız üzerinde şaşırtıcı etkiler yaratabileceğini savunmuşlardır: Örneğin, para resmi görmek siyasi görüşlerimizi etkileyebilir veya yaşlılarla ilişkilendirilen kelimeleri okumak insanların daha yavaş hareket etmesine neden olabilir. Bu “sosyal priming” etkilerinin birçok takip testleri, bunların gerçek olup olmadığı konusunda şüpheler uyandırmıştır.